Józef Pawlak (1894 – 1946)
Syn Andrzeja Pawlaka i Józefy z domu Przybyła. Urodził się 24 marca 1894 roku w miejscowości Wszembórz (powiat Września) w Wielkopolsce. W 1908 roku ukończył Szkołę Ludową we Wszemborzu. Po ukończeniu szkoły podjął pracę jako murarz. W listopadzie 1914 został powołany do armii pruskiej, służył w 5 Kompanii 345 pułku piechoty (skonfigurowany jako związek pułków Infanterie-Regiment Leimbach-Zerener w Toruniu). Ciężko ranny w styczniu 1916 na froncie wschodnim, spędził kilka miesięcy w szpitalu, w sierpniu 1916 roku powrócił na front.
W czasie Powstania Wielkopolskiego od 28 grudnia 1918 roku do 31 maja 1919 pełnił służbę w Straży Ludowej we Wszemborzu. W czerwcu 1919 roku został przydzielony do 7. Pułku Strzelców Wielkopolskich (przekształcony później w 61. pułk piechoty wielkopolskiej). Na froncie pełnił służbę w 2. kompanii sanitarnej, od sierpnia 1919 w 702. Szpitalu Polowym 14. Dywizji Piechoty. W wojnie polsko-bolszewickiej brał udział między innymi w bitwach pod Modlinem i Bobrujskiem. W sierpniu 1920 roku został awansowany do stopnia sierżanta.
W sierpniu 1921 roku został przyjęty na kurs w Szkole Straży Celnej w Wieleniu, po którego ukończeniu, w październiku 1921 roku dostał przydział do Placówki Straży Celnej Zmysłów (Komisariat Jutrosin). Od 12 września 1923 roku został przeniesiony do Placówki Straży Celnej Zduny (Komisariat Straży Celnej Zduny). Mianowanie na stałego funkcjonariusza Straży Celnej otrzymał w dniu 1 stycznia 1924 roku, miesiąc później otrzymał awans do stopnia przodownika. W grudniu 1925 roku ukończył III Kurs Straży Celnej w Centralnej Szkole Straży Celnej w Górze Kalwarii.
Po reorganizacji Straży Celnej i przeformowaniu jej w Straż Graniczną, od 1 października 1928 roku Józef Pawlak pozostał w Placówce Straży Granicznej Zduny (komisariat Straży Granicznej Krotoszyn). W roku 1929 odbył 6-cio tygodniowe ćwiczenia rezerwy w 56 Pułku Piechoty z Krotoszyna. W dniach 8 wrzesień – 25 październik 1930 roku odbył kurs przeszkolenia kierowników placówek w Centralnej Szkole Straży Granicznej. Od 9 października 1934 roku został przeniesiony do Placówki Straży Granicznej Sulmierzyce, jako pełniącego obowiązki dowódcy placowki. W dniach 12 marzec – 10 lipiec 1936 przebywał na kursie doszkalającym dla kierowników placówek w C.S.S.G. w Rawie Ruskiej. Od 1 czerwca 1939 roku powrócił na Placówkę SG Zduny, jako dowódca placówki.
10 września 1923 roku w Sieroszewicach zawarł związek małżeński z Katarzyną Milas. W Zdunach kolejno na świat przyszły dzieci: Genowefa (1924 r), Emilia Regina (1926 r) i Mieczysław (1930 r).
Zgodnie z rozkazem z dnia 15 października 1934 roku, Józef Pawlak otrzymał tytuł i sznur strzelca dobrego, natomiast od dnia 23 października 1936 zostało mu przyznane prawo do noszenia szewronów za 15 lat służby. Przyznane medale i odznaczenia: Medal za wojnę 1918-1921 (1929 r), Medal dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1929 r), Odznaka Pamiątkowa Straży Granicznej (1930 r), Odznaka Strzelecka II klasy (1932 r), Państwowa Odznaka Sportowa II stopnia (1934 r), Brązowy Medal „Za długoletnią służbę” (1938 r), Brązowy Krzyż Zasługi (1938 r).
W czasie pobytu w Zdunach Józef Pawlak aktywnie uczestniczył w społecznym życiu miasta – brał udział w budowie strzelnicy, w procesjach Bożego Ciała, w przedstawieniach teatralnych. Był członkiem Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1918-1919 pod nr 2652 (Oddział Powstańców Zduny). W roku 1935 brał udział pracach przy usypywaniu Kopca Piłsudskiego w Krakowie.
1 września 1939 roku około godziny 3 w nocy, Pawlak meldował słyszalne w okolicy wystrzały. Około godziny 5, od momentu pojawienia się pierwszych Niemców w rejonie Zdun, Józef Pawlak wraz z pozostałymi funkcjonariuszami broni miasta przed nieprzyjacielem. Po godzinie 13 strażnicy wycofali się na prawe skrzydło 56 pp. Po tym czasie jego losy nie są znane. W późniejszym okresie wojny Józef Pawlak przebywał z żoną i z dziećmi w Ostrowie Wielkopolskim u rodziny żony. Od 1945 roku był członkiem Polskiego Związku Zachodniego. W 1946 roku przeprowadził się do Świebodzic, gdzie zajął się prowadzeniem niewielkiego sklepu.
Zginął tragicznie w wypadku w dniu 29 kwietnia 1946. Został pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Świebodzicach.
Wykaz źródeł:
- Akta Józefa Pawlaka w Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie
- Akta Józefa Pawlaka w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie
- Archiwum Państwowe w Poznaniu, zespół: Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, sygn. 43
- Jan Grzywaczewski: „Komisariat Straży Granicznej Krotoszyn 1928-1939” w „Krotoszyn i okolice. Tom XI”
- Dokumenty i fotografie z archiwum rodzinnego Józefa Pawlaka
Biogram opracowała Urszula Sakłak (prawnuczka Józefa Pawlaka)
