Ksiądz Franciszek Nowak to osoba, dzięki której możliwe były zdarzenie skutkujące wzmocnieniem tworzących się sił zbrojnych Wielkopolski.
To za Jego namową grupa powstańców udała się do Poznania wstępując do specjalnych sił zbrojnych, głównie artylerzystów. To w wyniku Jego akcji powstały dwa oddziały Kompanii Miłosławskiej. Dowódcami oddziału miłosławskiego byli komendant Ziółkowski i Stanisław Pluciński. Nad całością miał pieczę brat księdza, Alojzy Nowak. Kompania ta wsławiła się czynami w starciu zbrojnym z zaborcą pod Zdziechową za Gnieznem, Żninem, Szubinem a najbardziej na szlaku z Gniezna do Inowrocławia.
Życiorys
Zaiste dziwnym trafem dwóch mieszkańców Górczyna, wówczas miejscowości pod Poznaniem, synowie woźnego szkolnego wtedy zwanego pedelem, związało swe losy z Wrześnią w niezwykłym, przełomowym momencie odzyskiwania niepodległości.
Rodzina składała się z wywodzących się spod Szamotuł ojca Wawrzyna Nowaka ( 7.08.1848-8.02.1916) i matki Weroniki ( 1852 –2.04.1919) z domu Maciejewskiej oraz ich dzieci: Salomei, Stanisława, Jana, Franciszka, Pelagii, Bolesława i Alojzego. Ojciec jako majster obuwnik dorabiał szewstwem na utrzymanie rodziny.
Bratem Franciszka był Alojzy, podporucznik Armii Niemieckiej. On to w 1918 r., wskutek zbiegu okoliczności trafił do Wrześni w stopniu podporucznika (ur. 20.06.1894 r. także w Górczynie).
Przyszły ksiądz urodził się w dniu 14.09.1880 r. To w Poznaniu ukończył szkołę podstawową i gimnazjum, a 7.07.1897 r. wstąpił do seminarium. W dniu 17.04.1902 r. wyjechał do szkoły we Wschowie, aby tam ją ukończyć maturą w 1904 r. W tamtejszym gimnazjum należał do tajnego Towarzystwa Tomasza Zana.
W latach 1904-1907 odbył studia filozoficzno-teologiczne w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu i Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Gnieźnie (1907-1908). W dniu 9.02.1908 r. otrzymał święcenia kapłańskie w Gnieźnie z rąk biskupa Edwarda Likowskiego, sufragana poznańskiego. Kapłaństwo rozpoczął 1 marca 1908 r. wikariatem w parafii Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej Czerlejnie. Następnie był wikariuszem w parafii Wszystkich Świętych w Kórniku i w 1916 r. w parafii Świętego Michała Archanioła w Rogalinku.
Do powiatu wrzesińskiego ksiądz Franciszek trafił otrzymawszy z dniem 1 lipca 1916 r. nominację na administratora i zaraz potem na proboszcza parafii Świętego Mikołaja w Czeszewie.
Poświęcił się pracy niepodległościowej i społecznej w towarzystwach robotników i rzemieślników.
Koniec wojny i następujące po nim wydarzenia uwidoczniły rewolucyjno-anarchistyczny charakter księdza. Działał jako twórca miejscowej Rady Robotniczo-Żołnierskiej. W dniu 8.12.1918 r. z ambony ogłosił utworzenie obszaru wolnego, Republiki Czeszewskiej, i jednocześnie ogłosił mobilizację. To dzięki jego działaniu w okolicy znalazło się tak wielu ochotników do wstąpienia do oddziałów powstańczych. Oddział czeszewsko-orzechowski posłużył jako podstawa budowy Kompanii Miłosławskiej. 29 grudnia przybył do Wrześni na czele zbrojnych i ogłosił się dyktatorem, zwołując wiec w Ogrodzie Różanym (dzisiaj Dom Kultury) i zamalowywał niemieckie napisy. Po zakończeniu Powstania Wielkopolskiego z powodu radykalnych poglądów zrezygnował z probostwa i po krótkim administrowaniu parafii Świętego Wawrzyńca w Chynowej przeszedł do duszpasterstwa wojskowego. Był kapelanem w wojnie przeciw bolszewikom na froncie litewsko-białoruskim. W czerwcu 1920 r. został urlopowany do Poznania z powodu wycieńczenia i został wcielony do 25 Dywizji Piechoty w Kaliszu.
15 stycznia 1921 r. został mianowany szefem Duszpasterstwa Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych na Górnym Śląsku, a w maju po wybuchu III Powstania Śląskiego został naczelnym kapelanem Powstania. Podlegało mu 10 kapelanów katolickich i jeden ewangelicki. Ogłaszał w gazecie powstańczej spisy rannych i chorych przebywających w szpitalach.
Na tym stanowisku funkcjonował do 20 października 1921 r. Został zdemobilizowany jako starszy kapelan wojskowy w randze majora Wojska Polskiego (ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r.). W styczniu 1922 r. powrócił do pracy w archidiecezji poznańskiej wpierw jako zarządca parafii pod wezwaniem św. Mikołaja biskupa w Skokach, a następnie w parafii Świętego Mikołaja w Lewicach w gminie Międzychód). Jako stronnik Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem był odsuwany od kierowania parafiami o większym znaczeniu. Po administrowaniu Metryka księdza Franciszka Nowaka. Książki meldunkowe rodziny Nowaków (http://www.e-kartoteka.net) w Skokach i Lewicach na dłużej zatrzymał się na probostwie w Kopanicy w dekanacie zbąszyńskim (gmina Siedlec, powiat Wolsztyn).
Od 9.03.1922 r. był tam proboszczem parafii Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej.
Zaangażował się w działalność polityczną sprzeczną z doktryną przyjętą wówczas przez hierarchię kościelną (popierał między innymi zamach majowy w 1926 r.), przez co był upominany ostrzegany. Działał również w Związku Oficerów Rezerwy i stowarzyszeniu inwalidów wojennych.
1 września 1930 r. został proboszczem parafii Świętej Jadwigi Śląskiej w Brennie (gmina Wijewo powiat Leszno). Tu zastał go wybuch II wojny światowej. Po wkroczeniu wojsk niemieckich został aresztowany 28 sierpnia 1940 r. na polecenie niemieckiego Sądu Okręgowego w Poznaniu. Przebywał w więzieniu w Wolsztynie, Wronkach, a od 5 listopada 1940 r. w Poznaniu. 29 sierpnia 1941 r. przewieziono go do obozu zagłady w Forcie VII w Poznaniu. Tu zmarł na zapalenie płuc w dniu 30.01.1942 r.
Był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Odznaczony:
- Krzyżem Walecznych,
- Krzyżem Niepodległości,
- Krzyżem na Śląskiej Wstędze Zasługi i Waleczności,
- Złotym Krzyżem Zasługi.
