Edward Banaszak (1892 – 1977)
Płk WP Edward Banaszak, dowódca 29 Batalionu KOP w Suwałkach (1928-1929). Ur. 7 I 1892 r. w Samostrzelu (pow. Wyrzysk Wlkp.), syn Jana, urzędnika ziemskiego w Samostrzelu i Marianny z Kuplerskich. Był siódmym, najmłodszym dzieckiem.
Naukę rozpoczął w szkole obywatelskiej w Poznaniu i kontynuował na dwuletnim kursie (preparanda) w Łobżenicy, a od 1908 r. w seminarium nauczycielskim w Kcyni. W styczniu 1912 r. zdał egzamin nauczycielski i rozpoczął nauczanie w Łosośnikach i Królikowie k. Szubina.
Po wybuchu I wojny światowej, 24 VIII 1914 r. został wcielony do niemieckiego 49 pp w Gnieźnie, z którego przeniesiono go do 212 pp na froncie rosyjskim, następnie na zachodnim. Służbę frontową rozpoczął od patrolowania pogranicza niemiecko-rosyjskiego. W czasie wojny ukończył kursy łączności i szturmowy, a w 1916 r. szkolenie na aspiranta oficerskiego. 15 I 1917 r. ukończył kurs oficerski w Biedrusku i 5 III 1917 r. mianowano go na ppor. rez. Pełnił służbę m.in., jako dowódca plutonu, oficer łączności i adiutant batalionu. Podczas walk na froncie zachodnim, 15 IV 1918 r. został ranny pod Hainvillers (Francja), a następnie 10 X 1918 r. pod Juvin (Francja) zakażony amerykańskim gazem bojowym. Do 9 XI 1918 r. przebywał na leczeniu szpitalnym w Królewcu.
Po wyleczeniu, w czasie powrotu do jednostki w Wałczu, w rewolucyjnym zamieszaniu „zwolnił się z wojska” i powrócił w rodzinne strony. W grudniu 1918 r. brał udział w powstaniu wielkopolskim (Armia Wielkopolska). Na początku stycznia 1919 r. brał udział w zajęciu Margonina i dowodził obroną Witkowic atakowanych przez niemiecką straż graniczną. 9 I 1919 r. wezwany do Poznania, brał udział w organizacji 1 Pułku Rezerwowego Strzelców Wielkopolskich (od marca 10 Pułk Strzelców Wielkopolskich), w którym dowodził 4 kompanią ckm. Dodatkowo, jako mówiący i piszący w j. polskim został wyznaczony oficerem sądowym pułku. Dowodził oddziałami powstańczymi w rejonie Czarnkowa, Budzynia, Margonina, Kcyni, Nakła, Królikowa i Szubina. Od 24 III 1919 r. był dowódcą sztabowej kompanii ckm i oficerem sądowym 10 Pułku Strzelców Wielkopolskich (później 68 pp). Wraz z pułkiem brał udział w odsieczy Lwowa i w walkach z Ukraińcami m.in. pod Brodami, Zbarażem, Podwołoczyskami. Wyróżnił się w walkach nad Zbruczem pod Husiatyniem. Po powrocie do Wielkopolski, został skierowany na południowy odcinek walk powstańczych, gdzie 25 XI 1919 r. został wyznaczony dowódcą II batalionu 10 Pułku Strzelców Wielkopolskich.
W lutym 1920 r., wraz z pułkiem, został przerzucony z Ostrowa Wlkp. na front polsko-bolszewicki, gdzie brał udział w walkach na szlaku Mołodeczno-Lida-Mosty-Brańsk-Modlin. Po raz kolejny wykazał się odwagą podczas polskiego uderzenia w rejonie Nasielska, gdzie w silnym ogniu nieprzyjaciela, pomiędzy cofającymi się żołnierzami podniósł do natarcia trzy kompanie II batalionu, utrzymał własne pozycje i rozbił bolszewicki atak pomimo sześciokrotnej przewagi. Od 13 sierpnia, tj. w czasie polskiej ofensywy zastępował dowódcę pułku. W lipcu 1920 r. dowodził pułkiem w walkach o Nasielsk, Pułtusk, Augustów i Suwałki. Wraz z pułkiem zabezpieczał polsko-litewską linię demarkacyjną na odcinku Suwałki-Kalwaria.
Po zakończeniu działań przeprowadził pułk do Biedruska, gdzie 30 XII 1920 r. zdał dowodzenie pułkiem. Został mianowany dowódcą formowanego Batalionu Szkolnego 17 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty w Biedrusku.
Od 28 II 1921 r. przebywał na kursie informacyjnym dla wyższych dowódców przy Dowództwie Okręgu Generalnego nr VII w Poznaniu. Po jego ukończeniu, od 16 IV 1921 r. dowodził batalionem rezerwowym DOG nr VII w Poznaniu. Następnie, od 4 VIII 1921 r. był dowódcą II batalionu w macierzystym 68 pp we Wrześni. W październiku tego roku został przeniesiony do Gniezna na stanowisko oficera sztabowego dowództwa 17 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.
W międzyczasie współpracował z Misją Francuską, przebywającą w Poznaniu. W 1921 r., w wieku 30 lat został awansowany na mjr. Od 24 IV 1922 r. zastępował szefa Oddziału III Dowództwa Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu. W tym okresie typowany był, jako na kandydata do Wyższej Szkoły Wojennej w Rembertowie. W październiku 1922 r. został przeniesiony do 55 Poznańskiego pp w Lesznie, ale już w styczniu 1923 r. przydzielono go do Śremu na stanowisko dowódcy Wielkopolskiego Batalionu Szkolnego Piechoty DOK nr VII. W okresie od 6 I do 21 IV 1923 r. uczestniczył w kursie dowódców batalionów w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie koło Warszawy. Po powrocie ze szkolenia, ponownie objął dowództwo batalionu szkolnego, który w maju 1927 r. został przemianowany na Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty nr VII w Śremie.
Po ponad pięciu latach kierowania szkołą, 17 VIII 1928 r. został przeniesiony do KOP. W związku z jego odejściem gen. dyw. Kazimierz Dzierżanowski, dowódca DOK nr VII w Poznaniu podziękował za to, że „dzięki swym zdolnościom umysłowym i swej obowiązkowości oraz energii w służbie położył dużo zasług, zwłaszcza w dziedzinie organizacji i wyszkolenia, okazując specjalne zdolności wychowawcze i wyszkoleniowe w przygotowaniu kandydatów na oficerów rezerwy”.
23 VIII 1928 r. przydzielono go na stanowisko dowódcy 29 Batalionu KOP w Suwałkach, który ochraniał odcinek granicy polsko-niemieckiej z Prusami Wschodnimi. 25 VI 1929 r. został przeniesiony na stanowisko dowódcy 26 Batalionu KOP w Żytyniu. Kilka dni później, 6 lipca zdał dowództwo i opuścił suwalski garnizon. Po niecałych trzech latach służby w KOP, w maju 1931 r. został przeniesiony na stanowisko zastępcy dowódcy 79 Pułku Piechoty („Strzelców Słonimskich”) w Słonimiu. Następnie od lipca 1935 r. aż do 12 IX 1939 r. był dowódcą 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich w Grodnie.
Podczas kampanii polskiej 1939 r. dowodził 81 pp w zgrupowaniu płk. Tadeusza Pełczyńskiego, m.in. w walkach pod Piotrkowem Trybunalskim, Nowym Miastem, Przysuchą. Po rozproszeniu pułku, 2 października dostał się do niewoli niemieckiej w rejonie Warki nad Pilicą. Początkowo przebywał w jenieckich obozach przejściowych w Radomiu i Wrocławiu, następnie w oflagach IX C Lamsdorf, XI B Braunschweig, a od 17 X 1939 r. w słynnym obozie IV B Königstein w Saksonii, gdzie został osadzony w kazamatach twierdzy. Po likwidacji obozu, od 5 VI 1940 r. przebywał w oflagu VII A w Murnau, gdzie był starszym obozu. Brał udział w konspiracji obozowej, jako zastępca dowódcy Legii Oficerskiej.
Po uwolnieniu w maju 1945 r. przez wojska alianckie, przebywał w obozach oficerskich w Niemczech, następnie jako urlopowany z wojska we Francji. W sierpniu 1947 r. poprzez Wlk. Brytanię powrócił do kraju. Początkowo pracował, jako członek zarządu banku w Sycowie, a od marca 1948 r. w firmie „Warrant” w Szczecinie. Ostatnim miejscem jego pracy było Miejskie Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane nr 1 w Szczecinie. W 1958 r. przeszedł na emeryturę.
Był inwigilowany przez funkcjonariuszy UB. Zmarł 23 XI 1977 r. w Szczecinie po długotrwałej chorobie nowotworowej. Pochowano go w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Wysocku Wielkim (gm. Ostrów Wlkp.).
Od 20 X 1931 r. był żonaty z Ireną Marią Majerowicz (ur. 1909 r. – zm. 1967 r.), absolwentką nauk społecznych w Belgii. Miał syna Andrzeja Marię Jerzego (ur. 1932 r.), rolnik-zootechnik, członek zarządów administracji rolnej, były kierownik Biura Konserwacji Przyrody w Szczecinie.
Był odznaczony m.in.
- Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1922),
- dwukrotnie Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1937, 1968),
- dwukrotnie Krzyżem Walecznych (1920),
- Złotym Krzyżem Zasługi (1935),
- Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym (1960),
- Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928),
- Medalem Za Wojnę 1918-1921 (1928),
- węgierską Komandorią Krzyża Zasługi (1939),
- niemieckimi Krzyżami Żelaznymi I i II klasy
- oraz był przedstawiony do Orderu Hohenzollernów.
Opracował: Artur Ochał. Biogram pochodzi z z Muzeum Polskich Formacji Granicznych im mjr. Władysława Raginisa
