Tomaszewski Jan

Jan Tomaszewski (1867 – 1942)
dowódca odcinka II i III frontu północnego, kapitan

Urodził się 13.07.1867 r. w Chełmnie, leżącym nad Wisłą, w województwie kujawsko-pomorskim, w rodzinie kupieckiej.

Był synem Franciszka Józefa i Teresy z Chrzanowskich. Z zawodu kupiec, do 1918 roku mieszkał poza granicami Wielkopolski, prowadził bardzo ruchliwy tryb życia, zmieniając często miejsce zamieszkania, jednak wracał do Poznania, ponieważ tam mieszkała jego rodzina. W latach wojny 1914 – 1918 zaciągnięty do Armii Niemieckiej dosłużył się stopnia porucznika.

Zdemobilizowany, w listopadzie 1918 roku włączył się czynnie do POW zaboru pruskiego. W listopadzie 1918 roku związał się z Polską Organizacją Wojskową zaboru pruskiego i Służbą Straży i Bezpieczeństwa. Kiedy wybuchło powstanie Jan Tomaszewski przebywał w Poznaniu. 28 grudnia 1918 roku wraz z zebranymi przez siebie patrolami Służby Straży i Bezpieczeństwa opanował opuszczony gmach Prezydium Policji przy pl. Wolności, a 29 grudnia z oddziałem skautów zajął fort Grolmana, w którym zabezpieczył znaczne zasoby broni i mundurów oraz około 250 koni. Był do 9 stycznia 1919 roku komendantem tego fortu, a od 31 grudnia 1918 roku organizował w, nim batalion powstańczy, którego liczebność wynosiła około 400 żołnierzy. 6 stycznia 1919 roku z częścią żołnierzy z fortu brał udział w ataku na Ławicę, a 9 stycznia wyruszył z jedną kompanią na pomoc powstańcom gnieźnieńskim.

W Gnieźnie podczas narady dowódców powstańczych otrzymał polecenie uderzenia na Żnin. Z chwilą wybuchu powstania uczestniczył w zdobywaniu miasta, zajmując gmach Prezydium Policji, a w dniu 29.12.1918 r. redutę Grollmanna (reduta Przemysława), zostając jej komendantem i formując batalion ochotniczy piechoty. Przyczynił się też do zorganizowania artylerii, udzielając pomocy Kazimierzowi Nieżychowskiemu. Brał udział w wyzwalaniu Ławicy
6.01.1919 r.

Z częścią swoich oddziałów wyruszył 9 stycznia 1919 r. do Damasławka. Tam w budynku szkoły ulokował się oddział poznański a sztab w gościńcu damasławskim. Z Damasławka na czele czterech kompanii, złożonych z oddziałów
poznańskich i miejscowych powstańców (kompanie juncewska, dwie miejscowe), uderzył na Żnin i zdobył go dwa dni później.

Jan Tomaszewski dowodził w styczniu i lutym 1919 r. odcinkiem łabiszyńskim frontu północnego, a także trzecim odcinkiem szubińskim, gdzie był przełożonym między innymi nekielskich, strzałkowskich i pakoskich powstańców.
W tym okresie doszło do konfliktu między Władysławem Poczekajem, dowódcą Kompanii Pakoskiej a stacjonującym w Łabiszynie dowódcą odcinka kpt. Tomaszewskim. W trudnym do rozstrzygnięcia sporze powstańcy stanęli po stronie swego dowódcy, który jednak decyzją władz powstańczych został przeniesiony do innego pododdziału. Sprawa znalazła swój finał w sądzie. Już w okresie powojennym wydał on wyrok korzystny dla Poczekaja i oddalił zarzuty dezercji i buntu.

Po 28.02.1919 r. skorzystał z urlopu. Przekazał dowodzenie odcinka łabiszyńskiego Ignacemu Mielżyńskiemu, a odcinka szubińskiego Oskarowi Brezany’emu i przeniósł się na front litewsko-białoruski, przychodząc na pomoc Wilnu walcząc w oddziale ppłk. Józefowicza występującym pod nazwą Batalion Śmierci, który składał się z trzech kompanii szturmowych. Jesienią 1919 r. został przeniesiony do rezerwy i zamieszkał w Poznaniu przy ul. Spokojnej 27. W czasie II wojny światowej w 1940 roku Niemcy wysiedlili go do Częstochowy i tam zmarł, przypuszczalnie w 1942 roku.

Swój szlak bojowy w czasie powstania opisał w wydanej w 1930 r. książce „Walki o Noteć, Żnin – Łabiszyn – Szubin – Rynarzewo 1918–1919. Poprzedzone przygotowaniem i wybuchem powstania w Poznaniu”.
22.09. 1929 roku została podjęta przez miasto Żnin uchwała o przyznaniu Janowi Tomaszewskiemu tytułu Honorowego Obywatela Żnina (wraz z jednorazową kwotą w wysokości 600 zł) w dowód uznania czynu bohaterskiego przy ponownym oswobodzeniu miasta Żnina spod jarzma pruskiego w dniu 11.01.1919 r.

W dniu 14.07.1897 r. nadsternik Jan Tomaszewski ożenił się z nauczycielką, Olgą Elżbietą Praksedą Wilkońską, córką Zygmunta i Walerii Borne, (ur. 27.04.1876 w Rąbinie – obecnie Inowrocław, zm. dnia 24.01.1939 r. w Poznaniu), z którą miał trójkę dzieci: Zygmunta (zginął w I wojnie światowej), Jana i Halinę.

Posiadany stopień kapitana dotyczył kapitana marynarki handlowej.